خودش را در اتاق حبس می کند و مشغول درس خواندن می شود، به کوچک ترین مزاحمت اعتراض می کند گاهی با صدای بلند درس می خواند و گاهی آرام می گیرد، در اتاق راه می رود یا دراز می کشد، به درخواست های اطرافیان توجه نمی کند یا در مقابل خواسته ها با اعتراض می گوید که درس دارد، کم غذا می شود و بی خواب می گردد، اینها نشانه های درسخوان بودن نیست، بلکه همگی نشانه های اضطراب پیش از امتحان است.
حمیرا دختری 16ساله است که برای درس و مدرسه اش اهمیت خاصی قائل است والدین او حساسیت فوق العاده ای نسبت به نمرات و امتحانات او دارند و همین مسئله شب های امتحان را برای او به کابوسی بزرگ تبدیل می کند گرچه او همیشه درس هایش را به موقع حاضر می کند اما اضطراب شب امتحان، اغلب نتیجه کارش را خراب می کند.
او دلش می خواهد شب امتحان هیچ وقت نرسد، مرتب خودش را سرزنش می کند که چرا با اینکه شاگرد زرنگی است و مفاهیم درسی اش را به خوبی فراگرفته نمی تواند از عهده پاسخگویی به سؤالات امتحان برآید. شب تا نیمه بیدار می ماند و دائم درس می خواند، اما همیشه سرجلسه امتحان دلشوره دارد و نگرانی گرفتن نمره کمتر امانش را می برد. از طرف دیگر سفارش های پدر که از او می خواهد هرطور شده نمره 20بگیرد او را آرام نمی گذارد.
مدام از خود می پرسد، روزی می رسد که چیزی به نام امتحان وجود نداشته باشد؟

اضطراب در برابر عوامل طبیعی سازنده است
همه انسانها اضطراب را در زندگی خود تجربه می کنند و این کاملاً طبیعی است که مردم هنگام مواجهه با موقعیت های تهدیدکننده و تنش زا مضطرب شوند. روان شناسان معتقدند اضطراب اگر در برابر عاملی حقیقی ایجاد شود سازنده است چون فرد را از خطر دور می کند، اما احساس اضطراب شدید و مزمن در غیاب علت واضح، غیرعادی است و نه تنها سازنده نیست بلکه آثار مخرب و زیانباری نیز دارد. دکتر پریسا عالیشاهی روان شناس در گفت وگو با گزارشگر کیهان نقطه نظرات خود را درمورد اضطراب دانش آموزان در شب های امتحان این طور بیان می کند: «در رابطه با اضطراب امتحان باید نوع اضطراب بررسی شود که واقعی است یا اخلاقی، اضطراب واقعی براثر تسلط نداشتن بر مطالب درسی حاصل می شود و اضطراب اخلاقی نگرانی از به دست نیاوردن نتیجه مورد انتظار خود یا والدین یا معلم است.»
وی با تأکید بر این موضوع که یکی از علل اضطراب ناشی از امتحان تسلط نداشتن بر مفاهیم درسی است خاطرنشان کرد: «ضعف در عملکرد معلمان تطبیق نداشتن مفاهیم کتاب های درسی با روحیات دانش آموزان سبب جدایی آنها از کتاب های درسی و نگرفتن مفاهیم آموزشی می شود.
امتحان بین دانش آموزان و معلمان به صورت یک خط قرمز درآمده است به طوری که معلم درس می دهد تا فقط دانش آموز در امتحان قبول شود و دانش آموز نیز درس می خواند تا فقط بتواند از پس سؤالات امتحان برآید و تأکیدی بر میزان یادگیری وجود ندارد.»
این استاد دانشگاه نمره 20 را یکی دیگر از عوامل مهم ایجاد استرس در دانش آموزان بیان می کند و می گوید: «بیست نمره ای است که اکثر والدین و دانش آموزان درپی آن هستند درحالی که این نمره بیانگر یادگیری کاملی از سوی دانش آموز نیست، بلکه فقط نشان می دهد که دانش آموز مطالب کتاب های درسی خود را خوب حفظ کرده است.»
دکتر عالیشاهی اضافه می کند: بیش از 93درصد دانش آموزان به دلیل تأکید فراوان خانواده و معلمان مدارس در روزهای امتحان دچار اضطراب هستند که این عامل درصد افت تحصیلی دانش آموزان را افزایش می دهد و سبب عدم ارائه کامل آموخته های دانش آموزان می شود و طبق مطالعات انجام شده اضطراب ناشی از امتحانات می تواند تا 70درصد سبب کاهش یادگیری دانش آموزان خصوصاً در مقاطع راهنمایی و متوسطه شود. اضطراب یادگیری دانش آموزان را مختل کرده و سبب بروز اختلالات رفتاری همچون تیک های عصبی و پرخاشگری آنها می شود.»
رتبه اول فرزندم در مدرسه برایم اهمیت دارد
مهندس ابوالفضل حسنی که در یک شرکت خصوصی رئیس بخش طراحی صنعتی است و یک فرزند پسر 15ساله دارد که در سال اول دبیرستان در یک مدرسه غیرانتفاعی تحصیل می کند ، به طبیعی بودن استرس درحد کم بین دانش آموزان اشاره می کند و می گوید: «اسم امتحان که می آید خودبه خود در فرد استرس ایجاد می شود و تا حدودی استرس داشتن هنگام امتحان طبیعی است چون اگر نباشد دانش آموز بی خیال درس می شود ولی باید مراقب بود تا این فشار روانی از حد خارج نشود اما باتوجه به اینکه دانش آموزان خودشان استرس دارند و والدین هم به نوعی به بچه ها استرس وارد می کنند، اما جو فعلی حاکم بر مدارس هم این فشار روانی و اضطراب را تشدید می کند.»
از این مهندس طراح صنعتی می خواهم بیشتر در این مورد توضیح دهد که در ادامه می گوید: فضای رقابتی که بین مدارس بخصوص مدارس غیرانتفاعی برای خروجی دانش آموزان از مدارس و ورودی آنها به دانشگاه وجود دارد، باعث می شود که معلمان به دانش آموزان فشار بیشتری آورند تا بچه ها برای آنها کسب عنوان کنند و همین مسئله عاملی می شود که رقابتی همراه با استرس بین بچه ها به وجود آید.
از آقای حسنی سؤال می کنم گرفتن نمره 20 فرزندتان در درس هایش چقدر برای شما اهمیت دارد که در پاسخم می گوید: «نمره 20 بیانگر کارکرد خوب بچه در طول سال تحصیلی است اما برای من این نمره خیلی مهم نیست، اینکه فرزندم چه رتبه ای را در مدرسه و بین دیگر همکلاسی هایش کسب کند خیلی اهمیت دارد.»
چرا امتحان اضطراب آور است؟
براستی چرا همیشه وقتی اسم امتحان و نمره به میان می آید افراد دچار دلشوره، نگرانی و اضطراب می شوند فرقی نمی کند چه نوع امتحانی باشد این امتحان می خواهد پشت نیمکت مدرسه باشد یا پشت میز مدیریت.
مهندس علی شهروی کارشناس ارشد روانشناسی در پاسخ به این سؤال که چرا امتحان اضطراب ایجاد می کند به گزارشگر کیهان می گوید: «هنگامی که فرد، نسبت به کارآمدی، عملکرد، توانایی و استعداد خود در شرایط امتحان یا در موقعیتهایی که در آنها مورد ارزشیابی قرار می گیرد دچار نگرانی، تشویش و تردید شود می توان از اضطراب امتحان سخن گفت. می توان گفت توقعات و انتظارات می توانند ایجاد اضطراب کنند. یعنی اینکه دانش آموز نسبت به کارآمدی، عملکرد و توانایی خود و بروز آن در یک موقعیت خاص مثل امتحان، دچار ترس می شود یعنی انتظار دارد خودش را نشان دهد ولی می ترسد نتواند! و با حالتهایی همچون پریشانی، تپش قلب، بی قراری یا تکرر ادرار مواجه می شود و این حالت می تواند کارآیی و راندمان فرد را به صورت جدی تحت تاثیر قرار دهد!
اما اینکه کدام دسته از دانش آموزان دچار اضطراب می شوند سؤال دیگری بود که از این کارشناس ارشد روانشناسی پرسیدم و او در توضیحاتی می گوید: «دانش آموزانی که مطالعه پایین دارند با مشکل بی انگیزگی مواجه هستند که باید به طور جداگانه به این موضوع پرداخته شود ولی در خصوص دانش آموزانی با مطالعه بالا، می توان مشکل اضطراب، علی الخصوص اضطراب امتحان را مطرح کرد چرا که زمانی که دانش آموز زیاد مطالعه می کند، در نتیجه سطح انتظارش از خود بالا رفته به دنبال موفقیت بالاتری است لذا در موقعیت امتحان انتظار و توقع به ظهور رساندن قابلیتهایش او را دچار اضطراب می کند.»
آرامش شرط موفقیت در امتحانات
شرط لازم برای دستیابی به موفقیت در هر کاری برخورداری از آرامش است. اینکه دانش آموزان ایام امتحانات اضطراب دارند بر هیچ کس پوشیده نیست، اما اینکه چگونه باید بر این اضطراب غلبه کرد، جای بحث دارد.
دکتر زهرا هاشم پور، استاد دانشگاه و کارشناس ارشد مشاوره در گفت وگو با گزارشگر کیهان می گوید: «برخی از دانش آموزان با نزدیک شدن زمان امتحانات افکار و احساسات نگران کننده ای را تجربه می کنند که اگر با روش های مناسب موفق به کنترل آن نشوند، فشارهای روحی و روانی زیادی را باید متحمل شوند و گاهی مشکلات جسمانی نیز به آنها روی می آورد که به طور خلاصه می توان گفت فرد دچار اضطراب شده است.»
وی اضطراب را پدیده ای طبیعی می داند که همه افراد در شرایط و سنین مختلف آن را تجربه می کنند، البته به میزان کم چون در چنین حالتی نه تنها موجب اختلال نمی شود و بازدارنده نیست، بلکه ممکن است عامل حرکت و یادگیری هم باشد.
دکتر هاشم پور، اضافه می کند: «دانش آموزانی که اضطراب زیاد داشته باشند یادگیری شان به شدت کاهش می یابد و خیلی از چیزها را فراموش می کنند چون اضطراب حافظه این گونه بچه ها را مختل، دقتشان را کم و آنها را دچار حواس پرتی و فراموشی می نماید که با وجود مطالعه زیاد قادر به پاسخگویی سؤالات امتحان نخواهند بود و مشکلات عدیده ای را برای آنها به وجود می آورد، پس لازم است بچه ها عوامل اضطراب را در خودشان از بین برده و روش های مقابله با آن را به دست آورند و با ایجاد آرامش در خود در جاده موفقیت تحصیلی گام بردارند.»
از دکتر هاشم پور در خصوص نقش والدین در کاهش اضطراب بین دانش آموزان سؤال می کنم که در پاسخم می گوید: «آنچه پدران و مادران در اولین قدم باید به آن توجه نمایند آشنایی با میزان استعداد، بضاعت هوش و حافظه فرزندان خویش است تا به تناسب آن بتوانند توقع معقولی از فرزندان خویش در امر موفقیت تحصیلی داشته باشند، بنابراین نمی توان توقع رفتارهای مشابه از افراد متفاوت را داشت و این در مورد کسب موفقیتهای تحصیلی نیز صادق است که در صورت مقایسه نه تنها تاثیر مثبتی نخواهد داشت، بلکه موجب بی علاقگی، بی اعتمادی و دلسردی و نهایتاً نتایج نامناسب را خواهد داشت، راه حل مناسب این است که باتوجه به توانمندی های فرزندانمان برای پیشگیری از ایجاد اضطراب به تقویت قوای مثبت و رفع نقاط ضعف بپردازیم که موجب دلگرمی و علاقه او شود.»
این کارشناس ارشد مشاوره در ادامه می گوید: «روش تشویق نقاط قوت و اصلاح و رفع نقاط ضعف یک رفتار سنجیده از سوی والدین است که می تواند علاوه بر جلوگیری از ایجاد اضطراب در یادگیری، زمینه رشد و تعامل بیشتر را فراهم سازد.»
راه های کسب آرامش
آرامش احساس خوشایندی است که جنبه درونی داشته و فرد را قادر می سازد با تمرکز و دقت بیشتر به حل مسئله و پاسخگویی به سؤالات بپردازد. آرامش قدرت تصمیم گیری را نیز افزایش می دهد، پس برای به دست آوردن آرامش باید عوامل کاهش آرامش را شناسایی کرده و به رفع آن بپردازیم.»
عوامل کاهش آرامش به دو دسته عوامل درونی و بیرونی تقسیم می شود که عدم استفاده صحیح از روش مطالعه سابقه تحصیلی و اضطراب، شخصیت فرد و عدم خودباوری و اعتماد به نفس جزء عوامل درونی محسوب می شود و خانواده و نزدیکان، سیستم آموزشی و شرایط سنی در کنار دیگر عواملی که در برهم زدن آرامش دخیل هستند را باید در زمره عوامل بیرونی برشمرد.
دکتر هاشم پور به راه های کسب آرامش و کاهش اضطراب در موفقیت تحصیلی اشاره و یاد خداوند را که آرام بخش دلهاست را یکی از مهم ترین راه های کسب آرامش بیان می کند و می گوید: «تعیین و تعریف اهداف واقع بینانه از سوی خود دانش آموزان، برنامه ریزی برای رسیدن به هدف، مدیریت زمان، حمایتهای والدین از فرزندان و عدم نگرش منفی بچه ها نسبت به خودشان از دیگر راههای کاهش نگرانی در ایام امتحانات است.»
توکل بر خدا آرام بخش دلها
از آنجایی که فرزندان در بستر خانواده رشد و تکامل می یابند و از رفتار و برخورد والدین تاثیر فراوانی می گیرند، شایسته است پدر و مادرها به خاطر داشته باشند که جو عاطفی حاکم بر خانواده، شیوه تربیتی والدین، انتظارات و... همه با اضطراب امتحان رابطه ای تنگاتنگ دارد، لذا رعایت نکاتی خاص در طول ایام امتحانات به کاهش اضطراب در دانش آموزان کمک می کند.
دکتر هاشم پور در خصوص این موارد ویژه در توضیحات بیشتری به گزارشگر کیهان می گوید: «به فرزندان خود یادآوری کنید همواره به خداوند توکل داشته باشند و هر کاری را با نام او شروع نمایند و در حد امکان محیط خانواده و جو عاطفی حاکم بر آن آرام و دور از تنش های عاطفی و مشاجره باشد. ضمن اینکه محیط فیزیکی آرام و بی سر و صدایی برای مطالعه دانش آموز فراهم شود.»
وی اضافه می کند: «در صورتی که فرزندمان در امتحانی رضایت خاطر نداشت او را مورد حمایت قرار داده و از سرزنش او خودداری کنیم و از محدود کردن دانش آموز در اتاق برای مطالعه هم پرهیز شود و فرصت هایی برای استراحت و تفریح برای او منظور شود همچنین والدین به تغذیه دانش آموزان در این ایام توجه ویژه ای داشته باشند.»

پتک 20 رابر سر دانش آموزان نکوبیم
دلم شور می زنه،
هیچی نخوندم
هیچی بلد نیستم
فکر نکنم برسم همه کتاب رو بخونم و...
این ها حرف هایی است که این روزها زیاد می شنویم
البته امتحان را همه ما به خوبی می شناسیم، با تمام وجود لمس و احساس کرده ایم و درباره آن کوله باری از خاطرات تلخ و شیرین به همراه داریم، با رسیدن فصل امتحانات گاه بذر نگرانی و دلهره و گاهی ترسی پنهان در وجود بچه ها شکل می گیرد.
درجاتی از اضطراب امتحان در 30-20درصد کودکان و نوجوانان دانش آموز دیده می شود، این موضوع در دختران شایع تر از پسران است.

روانشناسان معتقدند اضطراب نوعی احساس ناخوشایند همراه با نگرانی، دلواپسی و تشویش خاطر به علتی نامشخص در فرد است. علائم اضطراب تپش قلب، تنگی نفس، سرگیجه، عرق کردن، سرد شدن و لرزش دست و پا و در نهایت تهوع و سردرد است، البته باید گفت اضطراب در اندازه طبیعی لازم است چون بی تفاوتی هم در جای خود می تواند مخرب و خطرآفرین باشد.

نقش والدین در شب امتحان

آنچه بیش از همه به دانش آموزان کمک می کند تا بر دل نگرانی های امتحان پیروز شوند خانواده ها هستند. والدین نقش کلیدی در کاهش یا افزایش اضطراب شب های امتحان فرزندان خود دارند. خانم فرشته امیری که 17سال سابقه تدریس در مقطع دبیرستان و پیش دانشگاهی دارد و درحال حاضر دبیر شیمی است در گفت وگو با گزارشگر کیهان با تأکید بر اینکه پدران و مادران نباید بر گرفتن نمره 20فرزند خود پافشاری نماینده می گوید: «انتظارات بیش از حد، مقایسه با دانش آموزان دیگر، تهدید برای دریافت نمره موردنظر، تأثیر زیادی بر بروز اضطراب در دانش آموز دارد. ضمن اینکه سخت گیری و حساسیت های بیش از حد معلمان برای بالا بردن حدنصاب نمره قبولی کلاس و ترساندن دانش آموزان از امکان طرح سؤال های عجیب و غریب در امتحان هم می تواند بر افزایش فشارهای روحی و روانی شب امتحان بیفزاید.»
خانم امیری در ادامه با اشاره به اینکه شرط معدل در قبولی کنکور هم تأثیر زیادی در وارد آمدن اضطراب به دانش آموزان دارد، خاطرنشان می کند: «متأسفانه باتوجه به اینکه 25درصد ورودی کنکور شرط معدل است، همین عامل استرس دانش آموزان و والدین را بیشتر می کند تا ناخودآگاه همه تحت فشار مضاعفی قرار گیرند و باز والدین نگرانی بیشتری در این زمینه به بچه ها وارد می آورند چون آینده فرزندشان را در ورود به دانشگاه می بینند، بنابراین می بینیم یک چرخه معیوب بین سیستم آموزشی و خانه و خانواده وجود دارد و به خاطر کنکور یک فشار زیادی به بچه ها وارد می شود که در نهایت همه دنبال راه حل برای کاهش این نگرانی ها هستند.»

همه دنبال نمره 20 هستند

وقتی جامعه دنبال نمره و رویکرد نتیجه است به طور طبیعی به دانش آموزان فشار وارد می شود و اینکه شعار دهیم نمره ملاک نیست کسی باور نمی کند چون درحال حاضر فضای تحصیل یک فضای با استرس است. اما اینکه آیا این اضطراب خوب است یا بد و برای کاهش آن چه باید کرد سؤالی است که از دکتر حمید جمشیدیان استاد دانشگاه و مشاور خانواده پرسیدیم . وی در توضیحاتی به گزارشگر کیهان چنین می گوید: «استرس باعث ترشح آدرنالین در خون است که بخشی از آن برای تحرک لازم است اما اگر این ترشح از یک میزان بالاتر رود مغز را تحت تأثیر منفی قرار می دهد، چون اضطراب، اندیشه و حافظه را دچار اختلال و اشتباه می کند و در فرد ایجاد فراموشی می نماید، هرچند که فراموشی همیشه هم بد نیست، ولی فراموشی درس از سوی بچه ها به واسطه بروز تنش و استرس اصلاً مثبت نیست.»
دکتر جمشیدیان با تأکید بر اینکه اضطراب یادگیری و قوای ذهنی دانش آموز را به حداقل می رساند، به والدین توصیه می کند: «از به کار بردن جملات منفی در شب امتحان به بچه ها خودداری کنند و اعتماد به نفس فرزندان را با طرح این سؤالات که مثلاً آیا واقعاً درست را خوب خواندی، دروغ که نمی گویی، اگر راست می گویی بیا چند سؤال از تو بپرسم... پایین نیاورند. چون مطرح کردن این گونه سؤالات و این نوع برخورد با دانش آموز اضطراب را در آنها چند برابر افزایش می دهد.»
وی با رد این نکات که برخی خانواده ها بچه ها را در ایام امتحانات از مهمانی رفتن و تماشای تلویزیون یا دیگر سرگرمی های معمول کاملاً منع می کنند، می گوید: «اینکه به بچه بگویم امتحان داری، زود بخواب، امتحان داری از اتاقت بیرون نیا، امتحان داری نباید به مهمانی بیایی، یا نباید تلویزیون تماشا کنی، در واقع استرس بیشتری به آنها تزریق می کنیم و اتفاقی که در این میان برای دانش آموز رخ می دهد، این است که امتحان باعث محرومیت او از خیلی از کارهای روزمره و علایق شخصی اش شده است، بنابراین یک تنفر ناخواسته از امتحان در فرزند دانش آموز به وجود می آوریم. او امتحان را عامل تمام این محرومیت ها و اضطراب ها می داند، بنابراین طی این روزهای برپایی امتحانات ،والدین به جای آنکه دائم در کمین باشند تا ببینند فرزندشان درس می خواند یا خیر، او را به شیوه درست مطالعه راهنمایی کنند و از مقایسه نمودن او با دیگر همکلاسی هایش پرهیز نمایند و برگرفتن نمره 20 اصراری نداشته باشند.»

خانه در ایام امتحان مثل کتابخانه شود

البته خانم فاطمه قربان معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش وپرورش خیلی این نوع برخورد را قبول ندارد و معتقد است ایام امتحانات والدین باید شرایطی را در خانه فراهم آورند که دانش آموز علاقه مند به یادگیری و مطالعه و درس شوند. هرچند که وی به یادگیری دروس طی سال تحصیلی از سوی دانش آموزان تأکید می کند، اما اعتقاد دارد شب امتحان والدین باید فضای خانه را مثل فضای کتابخانه آرام کنند و به نوع تغذیه بچه ها توجه ویژه ای داشته باشند.»
خانم قربان در ادامه توضیهات خود به گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه اگر یادگیری دروس منوط به شب امتحان باشد قطعاً نگرانی دانش آموز بیشتر خواهد شد، می گوید: «این نوع یادگیری اثر سوء در علاقه مندی بچه ها به یادگیری دارد و آنها را از آموزش بیزار می کند، چون فکر می کنند نوعی اجبار به ظاهر در آموختن وجود دارد که در پشت آن دانش آموز حتماً باید نمره 20 کسب کند.»
از وی سؤال می کنم وظیفه والدین برای کاهش فشارهای روحی و روانی بچه ها در شب های امتحان چیست که در پاسخم می گوید:« خانواده ها باید در ایام امتحانات به دانش آموز گوشزد کنند که صرفاً باید به آموخته های خود نظم دهند و آنها را ساماندهی کنند تا برای حضور در جلسه امتحان آمادگی کامل داشته باشند.»
علی شهروی، کارشناس ارشد روانشناسی هم در گفت وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به سؤال فوق با اشاره به این مطالب که موضوع اضطراب امتحان صرفاً در شب امتحان ایجاد نمی شود و فرآیندی است که بروز آن در ایام امتحانات محسوس تر می باشد، خاطرنشان می کند: «راهکارهایی که ارائه می شود قرار نیست به صورت آنی و فوری راهگشا باشد و خانواده ها باید صبورانه در هر موقعیتی که هستند آنها را به کار بسته و امیدوار به نتیجه باشند.»
وی با اشاره به این نکته که والدین با موضوع امتحان باید خیلی عادی برخورد کنند، در توصیه های مهم و کاربردی به خانواده ها می گوید: «حداقل شما والدین (در مقایسه با دوستان، فامیل و مدرسه) توانایی ها و قابلیت های فرزندتان را وابسته به عملکرد او در امتحان نکنید، لازم است برخورد واقع بینانه داشته باشید. نه امتحان را خیلی بزرگ قلمداد کنید و نه خیلی کوچک. چرا که در هر دو صورت می تواند ایجاد اضطراب کند، مثلا اگر بگویید این درس خیلی دشوار است، باید زیاد بخوانی یا برعکس، این درس آسان است، نترس! هر دو موضوع ترسیم یک واقعیت است از سوی شما و ممکن است برای دانش آموز طور دیگری باشد که این تردید او را نسبت به توانایی هایش بیشتر می کند.»
از آقای شهروی می پرسم پس در چنین موقعیتی خانواده ها باید چگونه برخورد کنند، آیا باید سکوت کنند؟ او در پاسخ با ذکر مثالی می گوید: «مثلا برای درس ریاضی والدین می توانند بگویند حل تمرین های زیاد احتمال خطا را در امتحان پایین می آورد. یا برای درسهایی همچون ادبیات می توانند به فرزندان خود بگویند مرورهای زیاد می تواند شما را در یادآوری مطالب یاری کند و احتمال یادآوری مطالب در امتحان برای شما بیشتر می شود.»
این کارشناس ارشد روان شناسی در ادامه با تأکید بر این نکته که خانواده ها نباید تنبیه یا تشویق را وابسته به نتیجه آزمون کنند، خاطرنشان می سازد: «این نکته مهمی است که والدین بدانند «بایدها» ایجاد اضطراب می کند حالا باید نمره بالا بگیری، معدلت باید 20 شود و... بنابراین خانواده ها باید سعی نمایند ملاک تنبیه یا تشویق را مبتنی بر تلاش فرزند دانش آموز خود بدانند و به او بگویند تلاش شما برای ما مهم است و نتیجه ملاک اصلی ما نیست، باید به دانش آموز گفت همین که اهل تلاش هستی ما به نتیجه خود رسیده ایم...»

مقایسه کردن دانش آموزان استعدادکش است

وسیع کردن نگرش و افقهای دید دانش آموزان نسبت به زندگی، پرهیزکردن از مقایسه نمودن بچه ها با یکدیگر و یادآوری تجارب موفقیت بخشی دیگر از توصیه های آقای شهروی به والدین نه تنها در ایام امتحانات بلکه در تمام سال تحصیلی است. که وی در توضیحات بیشتری در خصوص موارد مذکور اضافه می کند: «پدران و مادران باید باور کنند که هر کس باید خودش باشد مستقل از دیگران! باید کاری کرد که دانش آموز خودش را با توانمندی های خودش مقایسه کند و نه با دیگران، که این مقایسه کردن متأسفانه بسیار متداول و بسیار استعدادکش است.»
وی با اشاره به این نکته که شکست را هم باید بخشی جدایی ناپذیر از زندگی محسوب کنیم تصریح می کند: «خانواده نباید شکست را قسمت تلخ زندگی عنوان کند فرزند دانش آموز ما باید بداند شکست خوردن طبیعی است ولی آنچه غیرطبیعی است این است که بچه ها در شکست بمانند و تلاشی برای پیروزی نکنند، در حالی که واقعیت این است شکست سکوی پیروزی است.»
آقای شهروی اضافه می کند: «حتی الامکان شکست دانش آموزان را باید به عوامل بیرونی نسبت داد، اگر موضوعی برای دانش آموز مهم بوده و به شکست انجامیده والدین باید عوامل بیرونی را پررنگ کنند، مثل بد بودن سؤالات، تصحیح بد معلم و... در چنین مواردی نباید اجازه دهیم قابلیت های فردی مثل توانایی و یادگیری دانش آموز زیر سؤال برود.»
اتصال با پروردگار و الگوهای قرآنی و ترغیب جدی بچه ها به ورزش از نکات مهم دیگری است که آقای شهروی برای کاهش اضطراب به خانواده ها توصیه و بر آنها تأکید می کند.
تحقیقات بسیاری نشان می دهند که اتصال مداوم با پروردگار هستی، آرامش خاطر عمیقی در افراد ایجاد می کند و عادت به دعا کردن و مناجات با خدا نیز رابطه معکوسی با میزان اضطراب دارد. و با توجه به اینکه آیات متعددی در قرآن کریم هستند که بر آرام بودن افراد استوار بودن و نترسیدن تأکید دارند. از جمله خداوند در سوره مبارک هود می فرماید: «در دوستان خدا ترسیدن و محزون شدن راه ندارد.» بنابراین قرائت این آیات در روحیه شجاعت فرزندان بسیار مؤثر است.
آقای شهروی قرار ندادن اضطراب در مدار توجه و یک شام دسته جمعی و یک فضای صمیمی در شبهای امتحان را به خانواده ها توصیه و خطاب به والدین می گوید: «قبل از دانش آموزان باید به اضطراب خودتان رسیدگی کنید و این نکته مهمی است. چرا که تا زمانی که شما والدین مضطرب باشید راهکارهای فوق هیچ تأثیر مثبتی نخواهد داشت و صرفاً نمایش اضطراب نداشتن است.» لذا قبل از دانش آموزان شما والدین باید به سمت آرام شدن حرکت کنید، چرا که اضطراب واگیردار است. «و اگر پدر یا مادری فکر می کند توانایی پیاده کردن صبورانه این راهکارها را ندارد، لطفاً سکوت کند و فقط نظاره گر رفتار فرزند خود باشد چرا که دخالت غیرعالمانه کار را خراب تر می کند و اعتماد به نفس بچه ها را از بین می برد.»
در پایان ذکر این نکته هم ضروری است که آموزگاران شریف و سخت کوش هم باید به وجوهی از آموزش که متضمن همکاری و همدلی با دانش آموزان است توجه بیشتر کنند و اگر جو سراسر رقابت و تنش در کلاس درس و مدرسه حاکم شده است، آن را با رواج روحیه همکاری حتی برای مطالعه در ایام امتحان تلطیف کنند. پدران و مادران و مربیان این آموزه ارزشمند از حضرت امام خمینی را آویزه گوش دانش آموزان کنند که ما مکلف به تکلیف هستیم و نه مکلف به نتیجه، بنابراین دانش آموز نیز باید به این تکلیف عمل کند که به خوبی درس بخواند و مطالعه کند و ان شاءالله به نتیجه و تلاش امیدوار باشند.